تحلیل مقایسه ای مبانی نظری استقلال بانک مرکزی در اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی

بانک مرکزی به نهادی اطلاق می شود که مسئولیت کنترل سیستم پولی کشور را عهده دار و یک بانک تجاری نیست ، نرخ بهره، میزان پول در گردش، تورم و حتی بیکاری و توزیع درآمد را می تواند در اهداف فعالیت خود قرار دهد. در برخی از کشورها (مثلاً ایران) این بانک به عنوان بازوی پولی دولت عمل می کند، ولی در برخی از کشورها این بانک مستقل از دولت و سیاست های دوره ای دولت ها به اهداف کلان خود می پردازد. درجه استقلال بانک های مرکزی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. بانکهای مرکزی با مطالعه وضعیت اقتصادی کشور، متناسب با شرایط موجود اقدام به اجرای سیاستهای پولی می‏کنند؛ انتخاب سیاستهای سنجیده و استفاده از ابزارهای موثر از مسایل مهم و پیچیده اقتصادی به شمار می‏آید. در این میان استقلال بانک مرکزی به عنوان یک اصلاح نهادی مهم دیده شده است. به همین دلیل تحقیقات علمی زیادی در این زمینه انجام شده است. برخی از این تحقیقات به بررسی رابطه منفی بین استقلال بانک مرکزی، انحراف از رشد بلندمدت و رابطه مثبت بین استقلال بانک مرکزی و مهار تورم می پردازند. بر اساس نظریه ای که استقلال بانک مرکزی را قبول دارد، اگر بانک مرکزی مستقل باشد، سیاست هایش را بر اساس واقعیت های اقتصادی شکل می دهد. این مسئله باعث می شود که سیاست های آن بر اساس اولویت های سیاسی کوتاه مدت دولت نباشد. اما گروهی دیگر از اقتصاددانان این تمرکز روی استقلال بانک مرکزی را سبب اختلاف بین سیستم پولی و سیاست مالی می دانند که برای کل اقتصاد هزینه بر است. فرضیه رایج دیگر در این زمینه، استقلال بانک مرکزی را عاملی مثبت در مدیریت اهداف و وظایف بانک مرکزی می داند. اما فرضیه دیگر این استقلال را مایه انفصال سیاست مالی و پولی به ضرر ساختار کلی اقتصاد به دلیل ناهماهنگی بین سیاست ها می داند. هدف در این تحقیق اینست که به بررسی استقلال بانک مرکزی در تطابق با اصول نظام اقتصادی اسلام بپردازیم. این بررسی از مجرای اصولی مانند عدالت اقتصادی انجام می شود. تا در این زمینه به مبانی نظری بایسته ای برسیم. همچنین خصوصیات بایسته بانک مرکزی در زمینه تعهد، شفافیت و مسئولیت پذیری در قبال مردم نیز بررسی گردیده است. ضرورت این استقلال برای نظام اسلامی و کشور ما نیز بررسی می گردد. فرضیه اساسی تحقیق این است که بر اساس مبانی اسلامی می توان استقلال بانک مرکزی را بصورت الگویی عملی در اقتصاد اسلامی درآورد. همچنین در این تحقیق از روش اسنادی استفاده شده و از نظر ماهیت روش عقلی، نقلی، تجربی می باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بر اساس دستورات اسلام در مورد عدالت و نهی از مخدوش کردن واحد محاسبه و حفظ کیل و وزن استقلال بانک مرکزی به دلیل کنترل تورم و ثبات اقتصادی که تاثیر مثبت بر موارد عنوان شده در بالا دارند، می توان بصورت الگویی عملی درآورد.